Co to jest syndrom DDA i jak sobie z nim radzić?

DDA to skrót od określenia Dorosłe Dzieci Alkoholików. Dorastanie w rodzinie, w których co najmniej jeden z rodziców był uzależniony od alkoholu, odciska piętno na kształtującej się osobowości młodego człowieka i nie pozostaje bez wpływu na kształt jego dorosłego życia. Losy dzieci alkoholików są bardzo różne, ale istnieje szereg objawów – trudności w sferze emocjonalnej, interpersonalnej, a nawet poznawczej – charakterystycznych dla osób wychowanych w cieniu alkoholizmu. Obecnie nie uznaje się ich za jednostkę chorobową, ale często określa mianem syndromu DDA.

Świat dziecka wychowanego w rodzinie z problemem alkoholowym

Aby zrozumieć, co to DDA i z jakimi problemami muszą mierzyć się dotknięte tym syndromem osoby, należy zdać sobie sprawę, z jakim „bagażem” wkraczają w dorosłe życie. Cierpiący na chorobę alkoholową rodzice – zarówno ci, którzy piją, jak i ci, którzy są współuzależnieni – nie są w stanie adekwatnie zaspokajać emocjonalnych potrzeb swoich dzieci. Nie doświadczają one miłości, uwagi, akceptacji, zrozumienia, poczucia bezpieczeństwa. Sytuacje, z jakimi muszą mierzyć się na co dzień, przekraczają właściwe dla ich wieku zdolności adaptacji.

Konsekwencje powyższego stanu rzeczy są dotkliwe już w okresie dzieciństwa. Dziecko musi bardzo szybko się usamodzielnić, by walczyć o przetrwanie w trudnych warunkach. Zamiast bawić się, zgłębiać swoje pasje, zawierać przyjaźnie, dzieci alkoholików od najmłodszych lat uczą się:

• brać odpowiedzialność za siebie i całą rodzinę,
• ukrywać swoje emocje, potrzeby,
• ukrywać fakt, że w ich domu dzieje się coś złego.

Świat dorastających dzieci alkoholików nie jest jasny, uporządkowany, lecz chaotyczny, pełen nieprzewidywalnych zdarzeń. Narażone są nieustannie na stres, lęk, osamotnienie. W efekcie są nieufne, zamknięte w sobie, unikają bliskich kontaktów z rówieśnikami. Wzrastają w poczuciu winy i wstydu, w przekonaniu, że ich potrzeby są nieważne, bo całe życie rodzinne skoncentrowane jest wokół potrzeb i problemów osoby uzależnionej. Mają ogromne deficyty emocjonalne, które niestety nie znikają wraz z końcem dzieciństwa.

Role przyjmowane przez dzieci w rodzinach z problemem alkoholowym

Żyjąc w cieniu choroby alkoholowej, dzieci zmuszone są wykształcić schematy myślenia i działania, które pozwolą im przetrwać. Schematy te utrwalają się, wpływając na cechy DDA i ich sposoby funkcjonowania. Oto typowe role, jakie w dzieciństwie przyjmują dzieci alkoholików:

• Bohater. Opiekuje się młodszym rodzeństwem, stara się godzić zwaśnionych rodziców, bierze na siebie domowe obowiązki. Jest ambitny, pracowity, nie okazuje słabości, nie stwarza problemów.
• Kozioł Ofiarny. Wzrasta w poczuciu winy za problemy swojej rodziny, w którym umacniają go rodzice. Przekonany o tym, że jest zły, zachowuje się arogancko, nieodpowiedzialnie, popada w konflikty (w tym – z prawem), sięga po używki.
• Błazen (Maskotka). Instynktownie odkrywa sposoby na rozładowywanie napięć i złej atmosfery. Skutecznie stara się koncentrować na sobie uwagę, być uroczy, zabawny, lubiany przez wszystkich.
• Cień (Dziecko Niewidzialne). Jest nad wiek poważny, a przy tym wycofany – zamknięty w wewnętrznym świecie, unikający kontaktu z ludźmi. Funkcjonuje niejako poza rodzinnym systemem, nie angażuje się w konflikty.

Powyższej opisane role znajdują odzwierciedlenie w życiu dzieci alkoholików, gdy wkroczą dorosłość.

Najczęstsze cechy i problemy dorosłych dzieci alkoholików

Dorosłe dzieci alkoholików mogą wchodzić w rozmaite role – nadopiekuńczej matki, artysty, pracoholika, przestępcy. Nietrudno wyobrazić sobie, że Bohater będzie zmagał się z chorobliwym perfekcjonizmem, Błazen tak naprawdę nigdy nie dorośnie, Cień pozostanie outsiderem, a Kozioł Ofiarny z dużym prawdopodobieństwem sam popadnie w nałóg lub inne tarapaty.

Charakterystyczne objawy DDA, wspólne wszystkim wyżej opisanym typom osobowości, to:

• niska samoocena i brak pewności siebie,
• lęk przed odrzuceniem,
• trudności z budowaniem relacji, w szczególności – związków partnerskich,
• nieumiejętność wyrażania uczuć, rozwiązywania konfliktów,
• nieustające napięcie, oczekiwanie negatywnych konsekwencji zdarzeń,
• częste poczucie winy i wstydu, nadmierne poczucie odpowiedzialności,
• sztywność myślenia, unikanie nowych wyzwań,
• skłonność do nerwic, zwłaszcza zachowań kompulsywnych,
• problemy somatyczne, np. napięciowe bóle głowy.

Fakt, że powyższe cechy u DDA występują bardzo często nie oznacza, że osoby te skazane są na życiowe porażki i cierpienie.

Sposoby i szanse terapii dla dorosłych dzieci alkoholików

Dorosłe dziecko alkoholika, które zdecyduje się zmierzyć z przeżytą w dzieciństwie traumą i podjąć systematyczną pracę nad sobą, ma szansę odnaleźć szczęście – zbudować poczucie własnej wartości, zdrową relację z partnerem itd. Pozbycie się nieprzystosowawczych schematów myślenia i działania jest trudne, ale – dzięki współczesnym metodom terapii – jak najbardziej wykonalne.

Terapia DDA bazuje na różnych metodach, adekwatnych do problemów danej osoby. Niektórym najlepiej służy terapia indywidualna, innym – grupowa. W przypadku pacjentów w depresji wskazane bywa włączenie farmakoterapii. Tym dorosłym dzieciom alkoholików, które same szukają ucieczki od problemów w nałogu, można zaproponować wszywkę alkoholową – skutecznie zniechęca do sięgania po trunki, co uławia podjęcie trzeźwej decyzji o terapii.

W każdym przypadku, pierwszym etapem terapii DDA jest pogłębienie świadomości problemu – zrozumienie mechanizmów funkcjonowania rodziny alkoholowej oraz ich wpływu na dorastające w niej dzieci, nazwanie i uporządkowanie emocji związanych z przeżytą traumą. Następnie DDA uczą się nowych, konstruktywnych sposobów myślenia i radzenia sobie z takim uczuciami, jak lęk czy poczucie winy. Ostatecznie pacjenci poddają analizie swoje aktualne życie, określają, które jego elementy są satysfakcjonujące, a które chcieliby zmienić. Układają plan działania, który pozwoli im rozwijać się w pożądanym kierunku. Terapeuta lub grupa terapeutyczna są w wsparciem w jego realizacji.

W efekcie udanej terapii dorosłe dzieci alkoholików zyskują adekwatny obraz rzeczywistości i samego siebie. Są w stanie „rozstać się” ze swoim dzieciństwem i nadać obecnemu życiu kształt zgodny ze swoimi prawdziwymi potrzebami.